Pretraga

Arhiva članaka

петак, 19. април 2019.

Stanovništvo, opšte napomene - feljton

Iguman Jovan Nedić, Selo Slatina kod Bosanskog Šamca i njena okolina, 1990

6.    Stanovništvo, opšte napomene

      Severoistočna Bosna, a naročito uži pojas Posavine na području između reka Bosne, Save i Drine jedan je od najsiromašnijih predela u Bosni i Hercegovini u pogledu arheoloških i arhitektonskih spomenika. Celo ovo područje „ne sadrži gotovo nikakvih tragova života praistorijskog i antičkog čoveka“./1/ Pa ipak, sudeći po raznim arheološkim nalazima naročito u novije vreme, ovi krajevi bili su naselјeni još u preistorijsko doba.
      Istina, život je ovde bio vrlo nestabilan i nesiguran. Sticajem raznih političkih prilika i ratnih pustošenja stanovništvo se nekoliko puta iz osnova smenjivalo ili sasvim propadalo. Uzrok tome je sam geografski položaj, jer je Posavina kao neka vetrometina stalno bila izložena udaru raznih naroda počevši od Gota, Huna i Avara pa sve do Osmanlija.
      Otuda ona praznina i nenaselјenost u plodnoj Posavini u čijim su gustim šumama ponekad jedino plandovali divlјa svinja, vuk, jelen, a u srednjem veku tur i zubr./2/
      Zato je severoistočna Bosna usled oskudnih istorijskih izvora i predanja o prošlosti vrlo malo ispitana i proučena. Ako je ranije neko i pisao o njoj, odnosno o etničkoj strukturi stanovništva kao npr. Jeremić, Klajić, Gilјferding i drugi, to su bili samo fragmentarni prikazi pa se sve doskora nije ništa znalo o stanovništvu bosanske Posavine iz XV veka, tj. iz vremena turskih nadiranja u ove krajeve, u tu prazninu uneo je više svetlosti dr Adem Handžić u svojoj studiji „Tuzla i njena okolina u XVI veku“./3/ Koristeći dosad neobjavlјenu i nauci manje poznatu građu - turske katastarske teftere i druge izvore, on je pružio obimnu građu za proučavanje te oblasti iz XVI veka.
      Preovlađuje mišlјenje da su Turci konačno zauzeli Posavinu posle pada Beograda i Šapca 1521. godine/4/ i da je u predtursko doba ovde živelo isklјučivo slovensko stanovništvo pravoslavni, rimokatolici i bogumili./4/ Od tada nastaje duži period nemira i krvoprolića u Posavini koju je preko dvesta godina gazila i harala čas turska čas austrijska vojska. Tada su porušene mnoge crkve i manastiri, a i čitava naselјa su poplavlјena i uništena. Narod je napuštao svoja ognjišta i bežao u druge krajeve kao: Primorje, Hrvatsku, Slavoniju i Bačku./6/ Verovatno je u to vreme uništen i grad Tišnica/7/ koji se spominje u ranijim izvorima, a kome se do danas nije ušlo u trag.
      I dok su turske vlasti u južnim krajevima zvorničkog sandžaka još krajem XV veka naselile novo stanovništvo, dotle je nahija Nenavište tj, područje između reka Save, Bosne i Tinje ostalo još dugo vremena pusto. I 1533. godine u Posavini su bila naselјena samo 4 mesta: varoš grada Gračaca, Bihća Glavica, Koprivnica i Modriča sa svega 49 kuća./8/
      Tek sredinom XV veka i ovde nastaje period političke i privredne stabilizacije gde turske vlasti koloniziraju novo stanovništvo dovedeno iz Hercegovine i Crne Gore, koji su bili pravoslavne vere. Ovi doselјenici bavili su se pretežno stočarstvom i ratništvom, pa su kao takvi najviše odgovarali turskim osvajačkim planovima. Zato su ih naselјavali u pogranične oblasti i davali izvesne povlastice, tj. imali su status slobodnih stočara među kojima je bilo i sitnih hrišćanskih spahija. Ta povolјna okolnost ubrzavala je naselјavanje opustošene Posavine tako da je 1548. godine ovde već bilo oko 30 manjih naselјa sa 436 kuća. Ali kada je Posavina prestala biti pogranična zona i Turcima njihove usluge više nisu bile potrebne, oni izgube svoje ranije privilegije i od slobodnih selјaka stočara postanu obična raja vezana za zemlјu./9/
      Kako je Turska i dalјe vodila ratove u Slavoniji, Hrvatskoj i Austriji, ovo novo stanovništvo nije se moglo dugo održati u ovim krajevima pa su nastala česta selјakanja koja su vršena prinudnim putem ili svojevolјno iz ekonomskih razloga./10/ Međutim, kada je 1683. godine izbio bečki rat između Turske i Austrije, ponovo nastane teško stanje za hrišćane u Posavini. Ogorčeni svojim porazom kod Beča Turci su prilikom povlačenja iskalјivali svoj bes nad hrišćanima i za kratko vreme sasvim opustošili Posavinu, koja je vremenom obrasla gustim i neprohodnim šumama. Tada je na hilјade hrišćana sa svojim sveštenicima pobeglo u susedne krajeve. Jedino su ostali pošteđeni gradovi Bijelјina, Zvornik i Gradačac sa manjim brojem muslimanskog živlјa./11/
      U to vreme nastupile su i gladne godine, naročita 1674, 1690,1740./12/ kao i česte epidemije kolere i kuge koje su harale i pustošile stanovništvo. Poznatije epidemije bile su 1690, 1731, 1741. godine./13/ Kako je izgledao ceo taj prizor govori franjevački letopisac fra Nikola Lašvanin koji kaže: „Pomri mlogo naroda od glada, a beanja biaše od Save prid vojskom cesarevom, kud god bi se mako ležahu mrtci, nit se kopahu nit imadiaše tko. Jeđahu resu liskovu, s drvja koru, vinovu lozu, pse, mačke. U Sarajevu izidoše dica mater mrtvu. U Banjojluci koga bi obisili, obnoć bi ga gladni lјudi svega izili, a u to vrime paša siciaše i višaše uskoke i raju, koga god bi doveli, i te bi lјudi mrtce sve izili. Davali bismo jist ubogim, al kako bi se najilo te bi i umrlo...“./14/
      Tako je to ostalo sve do 1739. godine kada je između Turske i nemačkog cara Karla VI zaklјučen mir. Narod je opet počeo naselјavati opustošenu Posavinu i iz osnova podizati nova naselјa./15/
      Novo pravoslavno stanovništvo doselјavalo je s juga, iz Starog Vlaha, Polimlјa, Gornjeg Podrinja, Hercegovine, Crne Gore i Sedmoro Brda i sa zapada od banjalučkog i travničkog okruga, Rimokatoličko stanovništvo doselјavalo je iz srednje Bosne i Žepča./16/ To je ujedno bila poslednja smena posavskog stanovništva širih razmera.

___________________________
/1/ Dr A. Benac - D. Sergejevski - Đ. Mazalić, Kulturna istorija Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1955, str. 74.
/2/ Konstantin Jiriček - J. Radonić, Istorija Srba, knj. I, Beograd, str. 80. Tur i zubr su vrsta divljih goveda koje su u srednjem veku živele po šumama Posavine. Jiriček misli  da su neki lokaliteti u Bosni dobili imena upravo po ovim životinjama kao: Zuberovo brdo kod Gradačca, Turić itd (K. Jiriček -J. Radonić, Navedeno djelo.
/3/ Dr A. Handžić, Tuzla i njena okolina u XVI veku, Sarajevo 1975.

/4/ Isti, Postanak i razvitak Bijeljine u XVI veku, Prilozi za orijentalnu filologiju XII-XIII, Sarajevo 1965, str. 47.
/5/ Dr M. Filipović, Počecii prošlost zvorničke eparhijr "Bogoslavlje" god. VIII (XXIII), sv. 1 i2, Beograd 1964, str. 2-8; Dr A. Handžić, Tuzla i njena okolina u XVI veku, str. 94..
/6/ A. Giljferding, Navedeno djelo, str. 351.

/7/ Grad Tišnica nalazio se nedaleko od Gradačca i prvi put se spominje 1426. godine, (A. Hofer, Položaj nekih mesta u povelji kralja Sigismunda od 1426, GZM, 1893, str. 533).
/8/ 
Dr A. Handžić, Navedeno djelo, str. 138.
/9/ Isto, str. 65 - 138.
/10/ Đorđe Pejanović, Stanovništvo Bosne i Hercegovine, Beograd 1955 (SAN, knj. 12).
/11/ A. Giljferding, Navedeno djelo, str. 351.
/12/ Đorđe Pejanović, Navedeno djelo, str. 17,18.
/13/ Dr Risto Jeremić, Prilozi istoriji zdravstvenih i medicinskih prilika Bosne i Hercegovine pod Turskom i Austrijom, Beograd 1952, str. 18-25.
/14/ Milorad Panić-Surep, Kad su živi zavideli mrtvima, Beograda 1960, str. 137.
/15/ A. Giljferding, Navedeno djelo, str. 351.
/16/ Dr Risto Jeremić, O poreklu stanovništva tuzlanske oblasti, Godišnjak Geografskog društva, Beograd 1922, sv. 7-8, str. 141-157.

0 comments :

Постави коментар

Kalendar

Budućnost demonstrirala snagu protiv Bratstva

Dana, 21. aprila 2024. godine, Budućnost je ugostila svoje rivale iz Dubice, ekipu Bratstva, u okviru 10. kola PFL Modriča-Š...

Popularni postovi